Câu chuyện khởi nghiệp của anh Vũ Minh Ngọc, Giám đốc HTX Thanh niên Bách Cốc (Ninh Bình), như một minh chứng sinh động cho lựa chọn “đi ngược chiều” đầy bản lĩnh khi từ bỏ nghề kiến trúc sư ổn định nơi đô thị để trở về làng, khởi nghiệp từ những sản phẩm được chế biến từ quả mơ như giấm, mật mơ, mơ má đào...
Từ công trường đến… chum giấm
Hành trình khởi nghiệp của anh Ngọc không chỉ là câu chuyện làm kinh tế, mà còn là hành trình kiên trì học hỏi, dám thay đổi và sáng tạo từ chính thực tiễn địa phương, những phẩm chất đang làm nên diện mạo mới của các HTX trẻ trong giai đoạn phát triển mới.
Sinh năm 1991, tốt nghiệp Đại học Kiến trúc Hà Nội, Vũ Minh Ngọc từng được xem là “dân kỹ thuật xịn” với công việc ổn định, lăn lộn trên các công trường lớn nhỏ. Song ngay từ khi còn là kỹ sư xây dựng, khát vọng khởi nghiệp với nông nghiệp công nghệ cao đã manh nha trong đầu anh.
|
Người sáng lập HTX Bách Cốc bên trong xưởng sản xuất hiện đại, với những sản phẩm từ quả mơ sạch. |
Bởi thế, ban ngày anh miệt mài với những bản vẽ, cốt thép, bê tông. Còn ban đêm, khi nhiều người nghỉ ngơi, anh lại miệt mài bên màn hình máy tính, đọc các tài liệu về vi sinh, quy trình lên men, các đề tài nghiên cứu khoa học liên quan đến thực phẩm truyền thống.
Ý tưởng phát triển nghề làm giấm gia truyền của gia đình không đến từ sự ngẫu hứng. Nó được hình thành từ sự quan sát rất “kỹ sư”, cho thấy cách làm thủ công dựa vào kinh nghiệm truyền đời có thể tạo ra hương vị riêng, nhưng chất lượng phập phù, khó mở rộng quy mô, càng khó tiếp cận thị trường hiện đại.
Muốn đi xa, không thể chỉ dựa vào sản xuất truyền thống. Anh Ngọc bắt đầu một hành trình tự học nghiêm túc. Internet trở thành giảng đường thứ hai, nơi anh “đào xới” các luận văn, đề tài khoa học về vi sinh, công nghệ thực phẩm.
Học xong, anh Ngọc chủ động tìm cách liên hệ với chính tác giả, với các giảng viên đại học, nhà khoa học để xin tham vấn. Không quen biết, không cầu nối, nhưng bằng sự cầu thị và tâm huyết, anh đã nhận được nhiều sự hỗ trợ quý báu.
Cuối năm 2018, chàng kiến trúc sư trẻ quyết định nghỉ việc, rời bỏ công trường, về quê làm giấm khiến không ít người ngạc nhiên, thậm chí hoài nghi. Nhưng với anh Ngọc, đó là bước ngoặt cần thiết để biến tri thức thành giá trị thực tiễn.
Chuẩn hóa truyền thống bằng tư duy khoa học
Về quê, thử thách lớn nhất với anh Ngọc không phải vốn liếng, mà là thói quen và định kiến. Đổi mới một nghề truyền thống vốn tồn tại lâu đời luôn là việc khó. Tuy nhiên, với nền tảng kỹ thuật, anh kiên định lựa chọn con đường chuẩn hóa.
Anh tiếp tục “xách ba lô lên và đi”, tìm đến các nhà máy bia, xưởng sản xuất lớn để học cách họ kiểm soát quá trình lên men, khống chế nhiệt độ, độ chua, độ ổn định sản phẩm. Sau nhiều lần thử nghiệm thất bại, đến đầu năm 2020, quy trình sản xuất giấm mơ trà xanh truyền thống do anh nghiên cứu đã hoàn thiện.
Không dừng lại ở việc kế thừa, anh mạnh dạn tiếp thu tinh hoa quốc tế. Một phần quy trình làm vang balsamic thủ công của Pháp được áp dụng để kiểm soát quá trình lên men chậm, tạo hương thơm đặc trưng. Kết quả là những giọt giấm màu hổ phách, vị chua thanh, hậu ngọt, đủ tinh tế để chinh phục cả những người tiêu dùng khó tính.
Trên nền tảng công nghệ sản xuất mới, công ty TNHH Nông sản Cô Tâm ra đời với xưởng sản xuất 200m² ngay tại gia đình. Nhưng mọi thứ mới chỉ bắt đầu. Những ngày đầu đưa sản phẩm ra thị trường là chuỗi ngày gian nan.
Chiếc xe máy cũ trở thành “bạn đồng hành” khi anh Ngọc chở từng thùng giấm từ Nam Định (cũ) lên Hà Nội từ tờ mờ sáng, len lỏi qua các chợ truyền thống, cửa hàng thực phẩm sạch, siêu thị để chào hàng. Phần lớn chỉ nhận lại những cái lắc đầu.
 |
Sau những nỗ lực không biết mệt mỏi, sản phẩm của HTX Bách Cốc ngày càng nổi tiếng. |
Hai tháng trời “chở đi rồi chở về”, có những hôm cả ngày không bán được chai nào, tối muộn chưa về nhà, nghe điện thoại người thân lo lắng, trách mắng mà nước mắt rơi. Nhưng anh Ngọc không bỏ cuộc. Những đơn hàng đầu tiên, rồi đơn hàng online từ tận Bình Dương, những lời động viên của khách hàng xa lạ đã tiếp thêm niềm tin.
Khi doanh thu đạt hơn 1 tỷ đồng/năm, thương hiệu Cô Tâm bắt đầu có chỗ đứng. Và cũng chính lúc này, anh Ngọc đưa ra một quyết định mang tính chiến lược, chuyển đổi từ mô hình doanh nghiệp sang HTX.
Từ doanh nghiệp nhỏ đến hệ sinh thái HTX
Năm 2022, HTX Thanh niên Bách Cốc chính thức ra đời với 7 thành viên, xưởng sản xuất rộng 500m². Theo anh Ngọc, mô hình HTX phù hợp hơn với kinh tế nông thôn, cho phép chia sẻ giá trị, tạo nền tảng phát triển bền vững cho cộng đồng.
HTX tập trung xây dựng hệ sinh thái các sản phẩm lên men truyền thống, lấy giấm mơ làm sản phẩm chủ lực. Quy trình sản xuất được nâng cấp, đạt tiêu chuẩn ISO 22000:2018, bảo đảm “3 không”, gồm không phụ gia, không chất bảo quản, không hóa chất.
Song song với chế biến sâu, HTX chú trọng xây dựng vùng nguyên liệu chè xanh cổ thụ tại làng Bách Cốc, trồng tía tô hữu cơ trên quy mô lớn, và liên kết thu mua quả mơ tại Sơn La. Mỗi năm, HTX chế biến khoảng 15 tấn mơ, doanh thu đạt 1,5 tỷ đồng.
Không chỉ tạo giá trị kinh tế, HTX còn tạo việc làm thường xuyên cho 4 lao động nữ yếu thế và hàng chục lao động thời vụ, góp phần giữ chân lao động tại nông thôn.
Đặc biệt, thích ứng với thời đại 4.0, HTX Thanh niên Bách Cốc đã sớm tiếp cận chuyển đổi số. Từ quản lý dữ liệu sản xuất, mã lô, đến chăm sóc khách hàng, bán hàng đa kênh, livestream trên Facebook, Shopee, TikTok, sáng tạo nội dung số… đều được triển khai bài bản.
Ban đầu ứng dụng số hóa, HTX gặp không ít khó khăn, nhất là khi lực lượng lao động nông thôn chủ yếu là người lớn tuổi, thanh niên am hiểu công nghệ còn hạn chế. Nhưng bằng cách “vừa làm vừa học”, những kỹ năng số dần trở thành công việc thường nhật của HTX.
Theo anh Ngọc, số hóa không chỉ để bán được nhiều hàng hơn, mà còn là công cụ để minh bạch quy trình, nâng cao uy tín, từng bước đưa sản phẩm truyền thống bước vào chuỗi giá trị hiện đại.
Câu chuyện của Vũ Minh Ngọc cùng HTX Thanh niên Bách Cốc cho thấy đổi mới sáng tạo không nhất thiết phải bắt đầu từ phòng thí nghiệm hiện đại, mà có thể khởi nguồn từ những sản phẩm đơn giản như chum giấm, mẻ mơ ngâm ủ trong làng quê,... nếu người làm đủ tri thức, đủ kiên trì và dám thay đổi.
Những thành quả anh Ngọc đạt được thời gian qua, từ các giải thưởng khởi nghiệp, danh hiệu thanh niên tiêu biểu, đến sự ghi nhận của các bộ, ngành, là sự khẳng định cho xu hướng hiện đại hóa, đổi mới sáng tạo, liên kết là con đường tất yếu dẫn đến thành công.
Hoạt động của HTX Thanh niên Bách Cốc cũng phần nào đi đúng tinh thần của Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Khi tri thức khoa học được đưa về làng, chuyển đổi số không còn là khái niệm xa vời mà trở thành công cụ hàng ngày của HTX, thì nông thôn không chỉ là nơi “trở về”, mà thực sự là không gian khởi nghiệp, sáng tạo và đáng sống.
Mỹ Chí
