Liên kết "3 nhà" phát triển chuỗi nông sản khép kín

Giống nhãn Ánh vàng 205 được Viện Nghiên cứu Rau quả tuyển chọn và đánh giá thích ứng tại Sơn La từ năm 2018, chính thức công bố lưu hành năm 2021.

Tăng trưởng gấp đôi từ giống mới

Kết quả bước đầu tại Sơn La cho thấy sự thành công rõ rệt của mô hình nhãn Ánh vàng 205 trong thực tiễn sản xuất. Giống nhãn này có thời vụ thu hoạch dài, từ 20/7 - 10/9, với năng suất trung bình đạt 15 tấn/ha.

Tại HTX dịch vụ Nông nghiệp Hoa Mười (Sông Mã), mô hình đã được triển khai hiệu quả. Theo các thành viên HTX, điểm đặc biệt nhất của giống này là giữ quả lâu trên cây mà chất lượng vẫn nguyên vẹn. Vị ngọt thanh, cùi ráo nước, thơm giòn khiến khách hàng khó tính nhất cũng bị chinh phục.

Trong khuôn khổ dự án phát triển giống nhãn Ánh àng 205 theo quy trình an toàn, HTX Hoa Mười được hỗ trợ trồng mới 7 ha, và nhờ hiệu quả thấy rõ, HTX còn vận động các thành viên tự nguyện ghép cải tạo thêm 4 ha giống nhãn cũ sang nhãn Ánh Vàng, nâng tổng diện tích lên 11 ha, đều được canh tác theo quy trình VietGAP.

Ông Lường Văn Mười, một trong những hộ tiên phong tham gia mô hình, đã áp dụng phương pháp xử lý ra hoa sớm, giúp vườn nhãn thu hoạch từ đầu tháng 6, trước chính vụ gần một tháng. Nhờ thu hoạch sớm, nhãn được bán với giá cao, dao động từ 60.000 - 70.000 đồng/kg. Dù mới thu bói ở vụ vừa qua, vườn nhãn ghép cải tạo của ông đã đạt năng suất khoảng 10 tấn/ha.

Theo các nhà khoa học, sau 5 năm ghép cải tạo (hoặc 7 năm trồng mới), năng suất giống nhãn này đạt 18-20 tấn/ha, mang lại lợi nhuận 200-300 triệu đồng/ha, cao gấp đôi so với lợi nhuận của các giai đoạn đầu (100-150 triệu đồng/ha).

Thành công của HTX Hoa Mười được xây dựng trên nền tảng khoa học vững chắc. Giống nhãn Ánh vàng 205 được Viện Nghiên cứu Rau quả tuyển chọn và đánh giá thích ứng tại Sơn La từ năm 2018, chính thức công bố lưu hành năm 2021.

Theo đánh giá, giống nhãn này có khả năng sinh trưởng khỏe, quả to (14-15 g/quả), cùi giòn, thơm, độ ngọt Brix trên 22%, tỷ lệ cùi đạt trên 68%. Năng suất đạt 60-70kg/cây, tương đương 19-22 tấn/ha, cao hơn hẳn nhiều giống đang canh tác phổ biến.

Các nghiên cứu về kỹ thuật thâm canh tổng hợp, ghép cải tạo và xử lý sau thu hoạch được áp dụng giúp hạn chế rụng quả, cải thiện mẫu mã và đặc biệt là kéo dài thời gian bảo quản từ 15-20 ngày. Đây là yếu tố quyết định để nông sản của các HTX ở Sơn La đáp ứng yêu cầu logistics và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Để làm được điều này, Bộ NN&MT, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, UBND tỉnh Sơn La đã đồng hành sát sao với nông dân và HTX để chuyển giao kỹ thuật một cách bài bản. Điều quan trọng trong đó là hỗ trợ người dân, HTX tích hợp đồng thời các giải pháp kỹ thuật ngay từ trong mô hình để đảm bảo sản xuất hiệu quả.

Mở rộng liên kết

Không chỉ mô hình phát triển giống nhãn Ánh vàng 205, Sơn La hiện có nhiều mô hình cho thấy hiệu quả từ mối liên kết "3 nhà" là Nhà nông (HTX) - Nhà quản lý - Nhà khoa học.

Như tại HTX Thành Cường (xã Mai Sơn), đơn vị này từng gặp khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm do chưa có thương hiệu, sản phẩm trước đây chỉ bán được cho thương lái với giá thấp. Bước ngoặt đến khi HTX được cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương kết nối với Dự án GREAT của Chính phủ Úc, hỗ trợ 120 triệu đồng (2020–2021) để đánh giá và cấp chứng nhận VietGAP, xây dựng bao bì, nhận diện thương hiệu. Từ đó, 5 ha dâu tây và cây ăn quả của HTX đạt chuẩn VietGAP, mở ra thị trường tiêu thụ ổn định hơn.

HTX rau an toàn bản Tự Nhiên ứng dụng công nghệ sản xuất rau trái vụ.

Cũng từ sự hỗ trợ này, HTX đã xây dựng kho lạnh để bảo quản dâu tây giúp giảm thất thoát sau thu hoạch, góp phần giảm phát thải và nâng cao khả năng cung ứng hàng hóa quanh năm. Theo HTX, đây là hướng đi phù hợp với yêu cầu phát triển nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn và bền vững.

Hay HTX rau an toàn bản Tự Nhiên đã liên kết với ngành nông nghiệp, các tổ chức chứng nhận để phát triển hơn 17ha rau hữu cơ. Chính mối liên kết này đã giúp HTX áp dụng kỹ thuật để trồng các loại rau trái vụ nên tiêu thụ thuận lợi, giá trị kinh tế cao. Bình quân mỗi ha thu lãi khoảng 300 triệu đồng/năm. Sản phẩm của HTX được dán tem truy xuất nguồn gốc, mã số từng hộ thành viên.

Từ những mô hình sản xuất này, nhận thức của người nông dân đã thay đổi căn bản từ manh mún, nhỏ lẻ, thiếu liên kết sang sản xuất hàng hóa, theo yêu cầu thị trường, tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường.

Hệ thống sản xuất khép kín

Có thể thấy, mô hình liên kết "3 nhà" là chiến lược cốt lõi thúc đẩy nông nghiệp Sơn La chuyển mình theo hướng chất lượng cao và bền vững. Mối liên kết này tạo ra một hệ thống sản xuất khép kín, từ nghiên cứu đến thị trường.

Trong đó, Nhà khoa học, đại diện là các viện nghiên cứu, đóng vai trò trụ cột về công nghệ, cung cấp giống mới có năng suất và chất lượng vượt trội và chuyển giao các quy trình kỹ thuật tiên tiến, từ thâm canh tổng hợp, ghép cải tạo đến kỹ thuật bảo quản sau thu hoạch, giúp HTX làm chủ công nghệ sản xuất.

Nhà quản lý (UBND tỉnh Sơn La, Bộ NN&MT…) đảm nhận vai trò dẫn dắt, định hướng chiến lược bằng cách đưa giống mới vào cơ cấu cây trồng chủ lực, đồng thời thiết lập cơ chế hỗ trợ và tổ chức thực hiện các mô hình điểm quy mô lớn theo tiêu chuẩn.

Nhà quản lý cũng cam kết đầu tư hạ tầng (thủy lợi, kho bãi) và thúc đẩy liên kết vùng, tránh tình trạng dư thừa nguyên liệu.

Cuối cùng, HTX và nhà nông là lực lượng thực thi, biến khoa học thành hiệu quả kinh tế rõ rệt.

Các HTX như Hoa Mười, Thành Cường, Tự Nhiên… đã chủ động tiếp nhận kỹ thuật rải vụ, đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt… giúp thu hoạch sớm bán với giá cao và mang lại lợi nhuận tăng từ 30-50% so với giống truyền thống. Sự phối hợp đồng bộ này đã giúp nông nghiệp Sơn La từ chỗ phụ thuộc mùa vụ, giá cả bấp bênh trở thành ngành hàng xuất khẩu trọng điểm và bền vững.

Minh Nhương