Doanh nghiệp Việt chưa bền sức xuất khẩu trực tuyến: Vướng ở đâu?

Một hội nghị về xuất khẩu (XK) thương mại điện tử (TMĐT) lớn nhất của năm 2025 từ Amazon Global Selling sẽ diễn ra tại Hà Nội vào ngày 6/11 sắp tới với sự tham gia của hơn 1.500 các nhà bán hàng, hơn 20 nhà cung cấp dịch vụ trong nước và quốc tế.

Đầu tư không đủ nguồn lực

Điểm gây chú ý từ hội nghị này là những cập nhật mới nhất về xu hướng TMĐT toàn cầu, các giải pháp về logistics XK trực tuyến (online), các giải pháp và công cụ để lựa chọn và mở rộng danh mục sản phẩm XK. Bên cạnh đó là việc nhìn lại hoạt động XK trực tuyến của doanh nghiệp (DN) Việt, câu chuyện thành công của các nhà XK online “triệu đô”, nắm bắt cuộc cách mạng Trí tuệ nhân tạo (AI) trong hành trình XK trực tuyến…

Không chỉ với sự kiện như vậy, việc thường xuyên tổ chức các hoạt động nhằm nâng tầm XK trực tuyến cho các DN vừa và nhỏ của Việt Nam để tham gia sâu vào “sân chơi” TMĐT toàn cầu là rất cần thiết. 

Như vào ngày 12/11 sắp tới phía Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) phối hợp cùng sàn TMĐT Alibaba sẽ tổ chức hội nghị quốc tế tại Tp.HCM về thương hiệu thực phẩm Việt Nam với chủ đề trọng tâm là “bứt phá từ xúc tiến thương mại số”. Qua đó giúp cho các DN Việt trong ngành hàng nông sản thực phẩm mở rộng các cơ hội XK trực tuyến.

Nói về tiềm năng tăng trưởng XK trực tuyến, dẫn lại báo cáo của Cognitive Market Research, ông Bùi Huy Hoàng, Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển TMĐT và công nghệ số thuộc Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương), cho biết quy mô của thị trường này đã đạt gần 800 tỷ USD hồi năm 2024 và dự báo sẽ tăng trưởng với tốc độ trung bình là 30,5% trong giai đoạn 2024 - 2031.

Theo ông Hoàng, nhận thấy tiềm năng của XK thông qua TMĐT xuyên biên giới nên nhiều DN Việt đã và đang chuyển hướng về mặt chiến lược, tập trung cho hoạt động này nhiều hơn, xem như công cụ mới để mở rộng thị trường.

“Qua tiếp xúc gần đây với nhiều DN xuất khẩu tại Tp.HCM cho thấy ngoài việc quan tâm đến những thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc…thì họ cũng đồng thời triển khai các hoạt động TMĐT xuyên biên giới đối với những thị trường này. Ngoài ra, một số thị trường tiềm năng như ASEAN, Trung Đông hay Nga, Australia cũng đang được các DN quan tâm và xây dựng chiến lược để XK thông qua TMĐT xuyên biên giới”, ông Hoàng nói.

Như vậy có thể thấy TMĐT xuyên biên giới không còn mới mẻ với các DN Việt. Tuy nhiên, ông Bùi Huy Hoàng chỉ rõ chưa phải tất cả các DN đều có thể ứng dụng, vận hành hoạt động này một cách hiệu quả. Chẳng hạn để tiếp cận được lượng khách hàng quốc tế thông qua TMĐT còn phụ thuộc sản phẩm của DN có phù hợp hay không, rồi khâu logistics có tối ưu hóa, có cắt giảm được chi phí hay không, có đủ sức cạnh tranh hay không.

Ngoài ra, như lưu ý của vị phó giám đốc Trung tâm Phát triển TMĐT và công nghệ số, thách thức còn đến từ năng lực vận hành TMĐT xuyên biên giới của nhiều DN Việt còn tương đối hạn chế do chưa đầu tư đủ nguồn lực sâu và rộng, nhất là đầu tư cho nhân lực. 

Bên cạnh đó, theo ông Hoàng, trong quá trình hợp tác giữa DN với các sàn TMĐT lớn trên toàn cầu như Amazon, Alibaba, điều nhận thấy là nhiều DN dù mong muốn mang hàng hóa XK qua các sàn TMĐT lớn, thế nhưng khi bắt đầu triển khai, đòi hỏi thay đổi về mặt tư duy, thay đổi chiến lược công ty lại không hề đơn giản.

Chính vì vậy, như chia sẻ của ông Bùi Huy Hoàng, việc tập trung nguồn lực, đầu tư cho TMĐT, đầu tư cho XK trực tuyến trong một quãng thời gian, không phải 1 - 2 tháng mà có thể 1 năm, 2 - 3 năm, thậm chí là 5 năm, là rất khó khăn. Từ việc đầu tư không đủ nguồn lực cho TMĐT xuyên biên giới, không đầu tư đầy đủ về nhân lực để thực hiện các hoạt động XK trực tuyến, khiến cho việc đạt được các kết quả ngay lập tức là điều khó khăn.

Không dễ đi “đường dài”

Và thực tế đã có không ít DN khi khởi đầu XK trực tuyến đã triển khai rất mạnh mẽ, nhưng đến một quãng thời gian khoảng vài tháng hay 1 - 2 năm lại có thay đổi về mặt chiến lược rồi cuối cùng là “buông”, không thể theo “đường dài”. Từ đó để thấy việc đầu tư chưa đủ nguồn lực sẽ khó đạt kết quả như mong muốn.

Nên nhắc thêm, trong Báo cáo Chỉ số TMĐT 2025 của Hiệp hội TMĐT Việt Nam (Vecom) có nêu rõ đa số DN hồi năm 2024 chưa thực sự quan tâm và đầu tư vào chiến lược XK trực tuyến. Trong đó phần lớn DN vẫn theo hình thức XK thông qua website hoặc ứng dụng của DN tự xây dựng (chiếm 77%), có 36% DN lựa chọn phương thức XK thông qua sàn giao dịch TMĐT (nhiều DN lựa chọn cả hai hình thức để cùng triển khai). 

Cũng theo báo cáo này, có 51% DN tham gia khảo sát cho biết giá trị XK hàng hóa qua TMĐT trong tổng giá trị XK hàng hóa của DN mới chiếm dưới 10%. Mặc dù quy mô, giá trị XK trực tuyến tới còn hạn chế nhưng phần lớn DN được khảo sát đều đánh giá cao về hiệu quả ứng dụng TMĐT trong hoạt động XK cũng như tiềm năng tăng trưởng trong thời gian tới. 

Bên cạnh việc đầu tư không đủ nguồn lực thì vướng mắc chính sách thuế cũng đang làm cho các DN chần chừ tham gia XK trực tuyến. Điều này có thể thấy rõ như trong một văn bản của Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản (Vasep) vào cuối tháng 10/2025 gửi đến Bộ Tài chính khi góp ý về hồ sơ dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thuế Giá trị gia tăng (GTGT). 

Cụ thể là vấn đề khấu trừ thuế GTGT đối với hàng XK qua sàn TMĐT. Theo ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký Vasep, trong Khoản 1, Điều 28, Nghị định 181/2025/NĐ-CP về điều kiện khấu trừ thuế GTGT đầu vào đối với hoạt động XK hàng hóa qua sàn TMĐT ở nước ngoài yêu cầu cơ sở kinh doanh ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung về khấu trừ còn cần thêm các tài liệu đặc thù như: Hợp đồng với nhà quản lý sàn TMĐT nước ngoài, hóa đơn bán hàng, chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt (hoặc thể hiện việc thu hộ), chứng từ hải quan, phiếu đóng gói, vận đơn, chứng từ bảo hiểm (nếu có)…

Mặc dù đồng tình với mục tiêu kiểm soát chặt hoạt động XK hàng hóa qua môi trường TMĐT xuyên biên giới, tuy nhiên ông Nam, trên thực tế triển khai, việc đáp ứng đầy đủ toàn bộ các tài liệu này là điều rất khó khăn đối với nhiều DN xuất khẩu khi không dễ có được tùy theo cách thức vận hành của từng sàn quốc tế.

“Việc này khiến DN lúng túng, khó đáp ứng đầy đủ bộ hồ sơ hoàn thuế như quy định, dù thực tế giao dịch là hoàn toàn minh bạch, hàng hóa có khai hải quan, có hóa đơn GTGT đầu ra hợp lệ và thực sự được xuất bán ra nước ngoài”, vị tổng thư ký của Vasep bày tỏ băn khoăn.

                                                                                                   Thế Vinh