Tắc ghẽn dòng chảy thương mại và gia tăng chi phí tuân thủ
Chia sẻ thông tin tại hội thảo “Gỡ bỏ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN”, do Báo Tài chính - Đầu tư (Bộ Tài chính) phối hợp với Đại sứ quán New Zealand tại Việt Nam tổ chức tại Hà Nội vào sáng 27/6, bà Lê Hằng - Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam (VASEP) - cho rằng: Các rào cản phi thuế quan (NTBs) tác động ảnh hưởng đáng kể đến xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang các thị trường ASEAN, với một số trở ngại chính được xác định từ nhiều nguồn khác nhau.
Hội thảo “Gỡ bỏ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN” do Báo Tài chính - Đầu tư (Bộ Tài chính) phối hợp với Đại sứ quán New Zealand tại Việt Nam tổ chức tại Hà Nội. Ảnh: NH
Những rào cản này thường liên quan đến các biện pháp quy định, yêu cầu chứng nhận và tiêu chuẩn kỹ thuật làm phức tạp việc tiếp cận thị trường. Cụ thể, biện pháp kiểm dịch động thực vật (SPS), đây là một trong những rào cản được đề cập thường xuyên nhất đối với xuất khẩu thủy sản, bao gồm các quy định nghiêm ngặt về sức khỏe và an toàn, như yêu cầu kiểm tra, chứng nhận và tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.
Ví dụ cụ thể, bà Lê Hằng cho rằng, các quốc gia ASEAN thường áp dụng các đợt kiểm tra nghiêm ngặt và chứng nhận để đảm bảo thủy sản không bị nhiễm bẩn hoặc đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng cụ thể.
“Các biện pháp này có thể làm chậm trễ lô hàng, tăng chi phí và tạo ra sự không chắc chắn cho các nhà xuất khẩu. Chẳng hạn, việc tuân thủ các tiêu chuẩn SPS thường yêu cầu thêm tài liệu, kiểm tra phòng thí nghiệm và tuân thủ các giao thức xử lý cụ thể, điều này đặc biệt gây khó khăn cho các nhà xuất khẩu nhỏ” – bà Lê Hằng khẳng định.
Ngoài ra, rào cản kỹ thuật đối với thương mại (TBT), rào cản này liên quan đến các tiêu chuẩn và quy định về ghi nhãn sản phẩm, bao bì và thông số chất lượng. Đối với thủy sản, điều này có thể bao gồm yêu cầu về định dạng nhãn cụ thể, hệ thống truy xuất nguồn gốc hoặc tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường và bền vững.
“TBT có thể tạo ra những rào cản đáng kể bằng cách yêu cầu các nhà xuất khẩu điều chỉnh quy trình của họ để đáp ứng các tiêu chuẩn đa dạng và đôi khi không nhất quán giữa các quốc gia ASEAN” - đại diện VASEP khẳng định.
Trong khi đó, theo chia sẻ của bà Caroline Beresford - Đại sứ New Zealand tại Việt Nam, hiện có khoảng 2 triệu biện pháp rào cản phi thuế quan tác động đến hoạt động của doanh nghiệp trên toàn thế giới. Điều này làm ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại toàn cầu.
Không chỉ làm đình trệ thời gian, chia sẻ tại hội thảo, các chuyên gia kinh tế cho rằng, các rào cản phi thuế quan còn tác động, làm tăng chi phí tuân thủ của doanh nghiệp và nền kinh tế. Cụ thể, theo bà Justine Aroll - Giám đốc điều hành Chiến lược Thương mại Fonterra (New Zealand): Là một hợp tác xã ngành sữa, Fonterra đã hiện diện ở Đông Nam Á hơn 50 năm qua, hoạt động ở 8 quốc gia với hơn 1.000 nhân viên.
Tuy nhiên, theo bà Justine Aroll, các rào cản phi thuế quan đang tác động mạnh đến hoạt động của các doanh nghiệp, trong đó Fonterra.
Bà Justine Aroll cho biết thêm, nghiên cứu tại New Zealand về các tác động phi thuế quan áp đặt lên sữa New Zealand xuất khẩu toàn cầu lên đến 7,8 tỷ USD/năm. Tất nhiên, không phải tất cả các biện pháp phi thuế quan đều là rào cản, nhưng điều này cũng cho thấy các chi phí phải phát sinh mà doanh nghiệp ngành sữa phải đối mặt. Do đó, việc gỡ bỏ rào cản phi thuế quan tại khu vực Đông Nam Á là một trong những ưu tiên của Fonterra.
Cũng nói về câu chuyện gia tăng chi phí bởi các rào cản phi thuế quan, bà Lê Hằng cho rằng, các quốc gia ASEAN áp dụng các biện pháp SPS (biện pháp kiểm dịch động thực vật) nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn thủy sản, bao gồm kiểm tra, xét nghiệm phòng thí nghiệm và chứng nhận đối với các chất gây ô nhiễm.
Quy định này tác động đến chi phí như phí xét nghiệm và chứng nhận, chi phí cho đầu tư cơ sở hạ tầng và các chi phí hành chính, vận hành. Các nhà xuất khẩu phải chịu chi phí xét nghiệm phòng thí nghiệm để đáp ứng tiêu chuẩn SPS, dao động từ vài trăm đến vài nghìn USD mỗi lô hàng, tùy thuộc vào thị trường và sản phẩm.
“Chẳng hạn, xét nghiệm dư lượng kháng sinh trong tôm có thể tốn 100-500 USD mỗi mẫu ở một số nước ASEAN. Việc tuân thủ thường yêu cầu đầu tư vào các cơ sở chế biến, như kho lạnh hoặc hệ thống truy xuất nguồn gốc, có thể tốn từ 10.000-100.000 USD hoặc hơn để nâng cấp đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs)” – bà Lê Hằng khẳng định.
Bà Caroline Beresford - Đại sứ New Zealand tại Việt Nam phát biểu tại hội thảo. Ảnh: NH
Gỡ rào cản để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp
Trước những tác động của các rào cản phi thuế quan đến dòng chảy thương mại toàn cầu, ông Lê Trọng Minh – Phó Tổng biên tập Báo Tài chính - Đầu tư (Bộ Tài chính cho rằng): Tháo gỡ các rào cản phi thuế quan là vấn đề đang nhận được sự quan tâm rất lớn hiện nay.
Cụ thể, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 46 vừa diễn ra tại Kuala Lumpur (Malaysia) cách đây một tháng, các nhà lãnh đạo ASEAN đã khẳng định lại định hướng chiến lược đến năm 2045 là, tập trung vào việc nâng cao khả năng liên kết kinh tế, thúc đẩy số hóa thủ tục hải quan và thương mại, giảm thiểu các rào cản phi thuế quan không cần thiết.
“Tháo gỡ rào cản phi thuế quan không có nghĩa là mở cửa vô điều kiện” – ông Lê Trọng Minh khẳng định và cho rằng, tháo gỡ rào cản phi thuế quan là tập trung: Loại bỏ các biện pháp bất hợp lý hoặc chồng chéo; hài hòa hóa tiêu chuẩn kỹ thuật giữa các quốc gia ASEAN; tăng cường tính minh bạch và khả năng dự đoán chính sách. Và đặc biệt, số hóa thủ tục hành chính theo hướng đồng bộ khu vực.
Cũng thừa nhận các rào cản phi thuế quan đang tác động không nhỏ đến dòng chảy thương mại ASEAN, ông Đoàn Vũ Hoài Nam - Cộng sự cấp cao, Công ty Luật TNHH ASL - cho rằng: ASEAN đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong cắt giảm thuế quan thông qua các khuôn khổ như Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA).
Tuy nhiên, các rào cản phi thuế liên quan đến tiêu chuẩn kỹ thuật, thủ tục phê duyệt và quy định tuân thủ nội địa vẫn tiếp tục là trở ngại lớn đối với doanh nghiệp. Một trong những thách thức nổi bật là sự phân mảnh trong hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật giữa các quốc gia.
Dù Việt Nam đã nội luật hóa nhiều tiêu chuẩn quốc gia theo hệ thống quốc tế như ISO và IEC, song việc thực thi những tiêu chuẩn này vẫn thiếu đồng bộ giữa các địa phương, kéo theo chi phí tuân thủ tăng cao, đặc biệt trong các ngành như điện tử, nông sản, thực phẩm và dược phẩm.
Từ những phân tích trên, ông Lê Trọng Minh cho rằng, thị trường toàn cầu đang thay đổi, nhà đầu tư không còn tìm đến nơi "rẻ hơn", mà đến nơi "dễ làm ăn hơn", "thông minh hơn" và "bền vững hơn".
"Theo đó, cạnh tranh giữa các quốc gia sẽ phần nào được quyết định bởi ai gỡ được nhiều rào cản hơn mà vẫn bảo vệ được mình tốt hơn" - ông Lê Trọng Minh khẳng định.
Việc tháo gỡ các rào cản phi thuế quan sẽ giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận thị trường khu vực; thúc đẩy dòng vốn đầu tư nội khối, bởi các nhà đầu tư luôn tìm đến những nơi có khung khổ pháp lý minh bạch và chuỗi cung ứng thuận lợi.
